Zijn AI-teksten net zo vervelend als beats uit een drumcomputer?

Zoals de drumcomputer de (fysieke) drummer niet heeft geliquideerd, zo zal de échte schrijver de komst van artificial intelligence (AI) overleven. Of is dat wensdenken van een slagwerkende 'communicado' die schrijvend z'n pensioen hoopt te halen, maar daar een steeds harder hoofd in heeft?

Ik wilde drummen. 15 jaar was ik, toen ik bij de plaatselijke muziekboer in Leiden een afgedankte fanfare snaredrum kocht. De vraagprijs, 75 gulden (bijna 35 euro), zou in deze 'digitale' tijd van Marktplaats.nl natuurlijk belachelijk zijn geweest, maar ook in 1986 was dat al best duur. Een week lang bollen pellen in Sassenheim voor een instrument dat van ellende uit elkaar barst!

Elektronische muziek

Het was de tijd waarin popmuziek steeds meer 'elektronisch' werd. Al in de jaren zeventig hadden we kennis gemaakt met het Duitse Kraftwerk en de Fransman Jean-Michel Jarre. In de jaren tachtig bestormden bands als New Order, Pet Shop Boys en Depeche Mode de hitlijsten. Kenmerkend voor hun muziek: geen drummer. De melodische noten kwamen uit een synthesizer en voor het ritme werd een drumcomputer geprogrammeerd.

Drumcomputer

De drumcomputer werd gemeengoed en die ontwikkeling zette door in de tweede helft van de jaren tachtig, toen volledig elektronische genres als house, dance en techno populair werden. Het apparaat zou van de menselijke drummer een uitgestorven diersoort maken, wist iedereen me te vertellen. Zo'n ding is altijd retestrak en om 'm te bedienen hoef je niet eerst jarenlang thuis te oefenen, in een kelder of schuur of ergens anders waar de buren er zo weinig mogelijk last van hebben. Dus waar begon ik aan?

'Occasion slagwerkje'

De deplorabele fanfare snaredrum werd al snel vervangen door een compleet drumstel: een tweedehands (nu zouden we zeggen 'vintage') Pearl van rond 1970. Of eigenlijk een 'occasion slagwerkje', zoals verkoper Nico Servaas van de gelijknamige muziekwinkel in Den Haag 'm handig aanprees. (Mooi dat ik die man nog heb mogen meemaken, in z'n blauwe stofjas. Gezegend met een riant vermogen schijnt deze geboren Leidenaar jaren geleden al het Haagse te hebben ingeruild voor een eiland in de Caraïben. Vooral in de jaren zestig, de tijd waarin ieder Haags jongetje in een bandje wilde, moet het een gouden business zijn geweest.)

Echte geluiden?

Ik heb op die Pearl geoefend en geprobeerd tot ik het setje twee jaar later inruilde voor een nieuwe Tama Rockstar. Nieuw is beter, dacht ik, al dan niet terecht. De aanschaf van een drumcomputer heb ik nooit overwogen. Want laten we eerlijk zijn: wie serieus van muziek houdt, wil trommels en bekkens horen. Échte geluiden, gespeeld door een fysiek aanwezige drummer die met zijn beats, breaks en roffels de lucht laat trillen en mensen de muziek laat voelen en erváren. Het geluid van een drumcomputer is dood en saai, geestdodend en vervelend. Ik speel nog altijd in bandjes, gewoon met een echt drumstel, en zie de kroegen en concertzalen nog regelmatig volstromen voor bands met in ieder geval een gitaar en een basgitaar, geformeerd rond een traditioneel (akoestisch) drumstel. Wij drummers hebben de drumcomputer overleefd!

Artificial intelligence (AI)

Inmiddels ben ik een kleine dertig jaar schrijver – ik oefende niet genoeg om de nieuwe Cesar Zuiderwijk te worden, ging toch maar politicologie studeren en werd journalist, of nou ja, iets in de communicatie – en word opnieuw in mijn bestaan bedreigd door computers. 'De digitalisering', heet het in 2024. Meer specifiek: artificial intelligence (AI). Hoewel ook in de jaren tachtig al duidelijk werd dat de computer eraan kwam – was de automatische spellingcontrole van WordPerfect niet ook al een soort artificial intelligence? – werden kranten en tijdschriften 'gewoon' volgeschreven door journalisten en dat zou altijd zo blijven. De computer maakte het schrijfproces makkelijker, maar je moest het wel zelf blijven doen en dat zou nooit veranderen.

ChatGPT

Of toch wel? Een programma als ChatGPT doorzoekt met een paar trefwoorden alle content op het internet en tovert daarmee in luttele seconden een complete, taalkundig correcte tekst op het scherm, met precies zoveel woorden als je opgeeft. De vraag is: overleef ik ook deze keer?

Wensdenken?

Vooropgesteld: op het internet roepen mijn vakgenoten om het hardst dat artificial intelligence hen nooit (volledig) zal (kunnen) vervangen. Ik ben zeker niet de eerste 'tekstprofessional' die zijn ongenoegen over het distopische toekomstvisioen AI van zich afschrijft in een column; ik ben nou eenmaal schrijver. Maar wat ik lees van mijn gewaardeerde collega's is doordrenkt van wishful thinking, wensdenken. Dat een computer geen humor kan hebben, of sarcasme. Dat een AI-tool niet impliciet kan formuleren. Dat een door AI 'gegenereerde' – om niet te zeggen 'geschreven' – tekst nooit nieuwe informatie bevat, maar alleen herkauwt wat (echte) mensen eerder al hadden bedacht en opgeschreven.

Snelle opmars

Allemaal waar, maar vergeet niet: de ontwikkelingen gaan razendsnel. De meerwaarde die (echte) schrijvers en dus ook de genoemde collega-columnisten met hun relativeringstheorieën as-we-speak nog zouden kunnen hebben, kan over een half jaar helemaal weg zijn. Dan is AI opnieuw weet-ik-hoeveel stappen verder en kan het wellicht wél iets nieuws verzinnen en cynisch en badinerend zijn, snapt het moeilijke intonaties en dubbelzinnigheden wél, maakt het grappen en kan het eigenlijk alles. En wij? Voor ons tekstschrijvers gloort een carrière als maaltijdbezorger?

Gevoel

En toch. Ik zal nooit zo strak drummen als een drumcomputer. Maar je hoort wel dat ík het ben, die de maat slaat en speelt met een eigen (menselijke) intuïtie en een eigen (uniek) gevoel voor ritme. Mensen wéten bovendien dat ik het ben, hebben er een beeld bij. En wat je ook van mij mag vinden, ik bén iemand, zoals een (drum)computer zich hooguit een verzameling nullen en enen mag noemen. Lees een boek van een Nederlandse schrijver die je kent, en je ziet hem voor je. Alsof je samen op de bank zit met een wijntje, terwijl hij je een verhaal vertelt.

Uniek

Zo'n beleving zal een door AI gegenereerde roman je nooit geven. Een ambtelijke tekst herschrijven naar 'taalniveau B1', of een vertaling naar het Engels; daar zijn onze digitale vrienden best nuttig voor. Maar een creatieve tekst of column met een uniek ritme en een woordkeuze die helemaal past bij de schrijver en bedenker, krijg die met alleen AI maar 's op het scherm. Dus mensen, ik ga nog even door. Met drummen, maar ook met schrijven.