Waarom elpees altijd al leuker waren

De compact disc (cd) is een achterhaald stukje plastic, met nullen en enen erop die je net zo gemakkelijk downloadt van het internet. Een cd is net zoiets als een cd-rom; probeer iemand jonger dan dertig jaar vooral niet uit te leggen wat dát is. Akkoord, de compact disc heeft het langer uitgezongen en is nog niet van het toneel verdwenen. Maar wil de rechtgeaarde muziekliefhebber écht iets in zijn handen hebben, dan valt hij steeds vaker terug op iets dat twintig jaar geleden passé leek: de grammofoonplaat of 'elpee'.

Een ceedee is een plastic schijfje waarop precies dezelfde digitale gegevens zijn geperst of gebrand als die je online met een enkele muisklik kunt downloaden. Dat maakt de cd achterhaald. Ook al zijn de prijzen naar verhouding een stuk lager dan toen deze digitale geluidsdrager eind jaren tachtig definitief doorbrak; het is zeer de vraag of je geld wil betalen voor iets dat via YouTube, Spotify, iTunes en talloze andere downloadsites gratis of aanzienlijk goedkoper je huiskamer binnenstroomt.

Vergelijk het met de telefoongids, die tot de jaren negentig uitsluitend beschikbaar was als dik boekwerk. Alle telefoonnummers van Nederland op één plastic schijfje, dat was nog eens vooruitgang. Maar de cd-rom moest al snel wijken voor het internet. Online worden wijzigingen automatisch doorgevoerd en zijn de nummers altijd actueel. En je hoeft zo'n database niet fysiek in huis te halen, ook een voordeel. Vergelijkbaar is muziek downloaden van iTunes en laden op een mp3-speler of smartphone goedkoper, en in bepaalde opzichten ook handiger.

Thuisbranden

Rond de eeuwwisseling ontstond de mogelijkheid om cd's zelf te branden, thuis op de PC of op de Mac. Kende je iemand die het nieuwste album van Coldplay of een verzamelaar van Queen 'op cd' had gekocht, dan hoefde jij dat niet meer te doen. Een kopietje kostte alleen de aanschaf van een cd-recordable, waarvan er vijf, tien of meer in een verpakking zaten.

Legaal was dat meestal niet – dat was het alleen als je een kopietje draaide van een cd die je zelf had gekocht, bijvoorbeeld voor in de auto. Maar misschien ging het daar voor het eerst mis met de cd. Het thuisbranden veranderde het imago van wat ooit werd gezien als de geluidsdrager van de toekomst. We kregen cd's in de kast met slecht gekopieerde hoesjes of handgeschreven papiertjes achter het doorzichtige plastic. De cd leek steeds meer op iets dat we al kenden in de jaren zeventig: het cassettebandje. De 'voorbespeelde muziekcassette' is nooit heel populair geworden; het lege cassettebandje des te meer, om zelf muziek mee op te nemen.

Heeft het thuisbranden de cd de nek om gedraaid? Feit is dat zelf gebrande cd's al snel begonnen te kraken. En net als een cassettebandje is zo'n 'homemade' schijfje hooguit een surrogaat voor het echte werk. Als je in 1977 het legendarische Rumours van Fleetwood Mac op cassette had, dan was dat niet omdat je een TDK- of Philips-bandje in je cassettedeck of radio-cassetterecorder leuker of sexier vond dan de (echte) elpee op je draaitafel. We willen het liefst het origineel, dat is anno 2015 niet veranderd. De vraag is alleen: wat ís het origineel?

Elpee

De cd deed zijn intrede in de jaren tachtig en was d geluidsdrager van de jaren negentig. Na de eeuwwisseling won het downloaden van mp3'tjes aan populariteit, door het al genoemde gemak en de snelheid van het internet. De standaard geluidsdrager in de jaren zestig en zeventig was de lp, als afkorting van de originele maar weinig gangbare term 'langspeelplaat'. (Een term die overigens weinig recht doet aan de gemiddelde speelduur van platen in vergelijking met die van cd's, laat staan van afspeellijsten op mp3-spelers.) De afkorting 'lp' raakte zodanig ingeburgerd, dat een geheel eigen schrijfwijze ontstond: 'elpee'.

Muziekkenners beschouwen juist de jaren zestig en zeventig als de meest boeiende decennia in de geschiedenis van de popmuziek. Het is de tijd geweest waarin klassiekers als Sticky Fingers van The Rolling Stones, Machine Head van Deep Purple, Electric Ladyland van The Jimi Hendrix Experience en tal van baanbrekende albums van pioniers als Frank Zappa, Led Zeppelin, The Who en The Cream het licht zagen, om er slechts enkele te noemen. Wat is leuker dan die albums in je kast hebben staan in hun oorspronkelijke verschijningsvorm?

We kopen weer elpees. We willen vinyl, echte platen! Alleen al vanwege de hoes, die door het grotere formaat veel beter uit de verf komt dan als 'booklet' en 'inlay-card' achter het plastic van een jewel box. Neem de cover en het bijhorende artwork van Sgt. Pepper's Lonely Hearts Club Band van The Beatles. Met een elpee heb je echt iets in je handen, iets dat je niet thuis met je computer en een printer in elkaar flanst. Vinyl is bovendien veel bestendiger; de thuis beschreven ceedeetjes waren niet bepaald gemaakt voor de eeuwigheid, merkten we al snel. (Hoe dat op den duur zit met de 'echte' cd – eentje die officieel door een platenmaatschappij is geperst en gedistribueerd – is trouwens nog afwachten.)

Echte trillingen?

Over geluidskwaliteit gesproken: je hoort niemand meer over de voordelen waar cd-enthousiastelingen begin jaren tachtig zo vol van waren. Er konden geen krassen en tikken komen op een cd, die ook nooit kon blijven hangen. We wisten al snel beter. Waren er in de 'eighties' al audiologen en audio-freaks die waarschuwden dat de cd een kunstmatig geluid voortbrengt en geen echte trillingen, zoals een elpee; tegenwoordig lijkt die gedachte eerder gemeengoed.

De compact disc werd ooit gepresenteerd als een enorme vooruitgang. Maar de cd veranderde in een goedkoop stukje wegwerpplastic, bij nader inzien in alle opzichten een veel minder interessant product dan de elpee. Digitaal naar muziek luisteren heeft voordelen, maar daar hebben we tegenwoordig het internet en mp3-spelers voor. Willen we een album echt bezitten en er dus ook voor betalen - al is het maar bij wijze van eerbetoon aan onze favoriete bands en artiesten, want al dat gratis downloaden gaat toch een beetje knagen - dan vallen we meer en meer terug op de oude en vooral vertrouwde elpee. Misschien heeft juist de vluchtigheid van het internet ervoor gezorgd dat we een album weer fysiek in handen willen hebben. Vinyl is daar buitengewoon geschikt voor.