Venus: meesterwerk of plagiaat?

In de televisieserie Classic Albums zond de VPRO voorjaar 2012 een documentaire uit over At Home, een elpee uit 1969 van de Haagse band Shocking Blue. De documentaire belooft het verhaal achter het grootste hitsucces ooit van een Nederlandse band: Venus. Over beschuldigingen van plagiaat gaat de documentaire niet.

Classic Albums is van oorsprong een documentaireserie van de BBC over elpees die door hoge verkoopcijfers of een belangrijke invloed op de muziekgeschiedenis uitgroeiden tot klassiekers. Voorbeelden zijn Rumours van Fleetwood Mac, Machine Head van Deep Purple en Dark Side of the Moon van Pink Floyd. In Nederland werd de formule, waarbij vanachter een mengtafel tracks worden 'ontleed' om meer te weten te komen over een specifieke zangpartij of een gitaarloop, gekopieerd om afleveringen te maken over klassiekers als Shpritsz van Herman Brood en Niemand in de Stad van De Dijk.

Of ook At Home van Shocking Blue thuis hoort in een dergelijk rijtje is discutabel. Het lijkt eerder dat regisseur Dirk Jan Roeleven de formule en de bekendheid van de serie heeft willen gebruiken als kapstok voor een documentaire over één specifieke track op At Home, al gaat het daarbij om het grootste hitsucces uit de geschiedenis van de Nederlandse popmuziek: Venus. Verder bevat het album volgens critici slechts één interessante track, het nummer Love Buzz dat in 1989 werd gecoverd door de Amerikaanse grungeband Nirvana.

De serie werd uitgezonden op zaterdag 21 april 2012. Drie dagen eerder kwam Roeleven bij het televisieprogramma De Wereld Draait Door (DWDD) vertellen over zijn interview met Robbie van Leeuwen, schrijver van Venus en bandleider van Shocking Blue. Hoe bijzonder het was dat Van Leeuwen aan de documentaire had meegewerkt, want hij deed vrijwel nooit interviews. Ook bassist Klaasje van der Wal zat in de uitzending van DWDD. Hij had zijn basgitaar meegenomen, waarop hij naar eigen zeggen al een jaar niet meer had gespeeld. Maar de basloop van Venus lukte nog, ruim veertig jaar later.

Gemiste kans

Beide uitzendingen waren een gemiste kans. Om met DWDD te beginnen: in dat programma treedt regelmatig Leo Blokhuis op, de muziekkenner die ieder jaar tussen kerst en oudjaar prominent aanwezig is in het eveneens door DWDD-presentator Matthijs van Nieuwkerk gepresenteerde muziekprogramma Top 2000 a gogo. Maar Blokhuis schitterde door afwezigheid bij het item over Shocking Blue, en dat is jammer. Want na het lezen van het door hem geschreven Plaatjesboek (2007) blijft er van de bewondering die je voor Van Leeuwens 'meesterwerk' zou kunnen hebben weinig over.

In 1963, zes jaar vóór Venus, zong het Amerikaanse trio The Big 3 – met daarin zangeres Mama Cass, later bekend van The Mamas And The Papas – The Banjo Song. Blokhuis heeft een hoofdstuk in zijn boek gewijd aan de relatie tussen de twee nummers, maar het beluisteren van The Banjo Song alleen is eigenlijk al genoeg om te snappen dat Van Leeuwen op z'n minst de schijn van plagiaat tegen zich heeft. De basloop is precies hetzelfde en de manier waarop in het refrein van Venus de woorden 'She's got it' worden gezongen, lijkt teveel op de klanken van 'Susanna' in The Banjo Song om te kunnen spreken van toeval.

Hitsucces

'Venus, het verhaal achter het hitsucces', belooft de aankondiging van de aflevering van Classic Albums. Maar de beschuldigingen van plagiaat komen in de documentaire in het geheel niet aan bod. Ook in de DWDD-uitzending kwam The Banjo Song niet ter sprake, zelfs niet toen Van der Wal uitlegde hoe hij en Van Leeuwen de basloop van Venus hadden 'bedacht'.

Kritische geluiden klonken alleen toen de verdeling van het vele geld dat de hit opleverde ter sprake kwam. Moest dat echt allemaal naar de 'schrijver' van het nummer Robbie van Leeuwen? En hoe zielig was dat niet voor de rest van de band, vooral voor de in 2006 overleden zangeres Mariska Veres? Die stond nog jarenlang Venus te zingen op 'Goud van Oud' festivals en braderieën en dorpsfeesten in heel Nederland, maar mocht van de opbrengst steevast het merendeel inleveren.

Knieval

Heeft Robbie van Leeuwen alleen willen meewerken aan de documentaire onder de uitdrukkelijke voorwaarde dat The Banjo Song niet ter sprake zou komen? Ook andere betrokkenen die in de reportage aan het woord komen, onder wie voormalig platenbaas en discjockey Willem van Kooten, mogen in de uitzending lovend zijn over het succes van het nummer zonder te worden gehinderd door kritische en misschien ook voor hen lastige vragen.

Zo'n knieval zou een slechte zaak zijn voor de als kwaliteitsomroep bekend staande Vpro. De indruk ontstaat bovendien dat Van Leeuwen verder nooit interviews geeft omdat hij geen zin heeft in vragen over plagiaat, en liever stil houdt dat het door hem vergaarde vermogen aan royalty's – hoe vaak is Venus niet gecoverd en gebruikt in reclames? – op z'n minst voor een deel toebehoort aan The Big 3. Dat wil zeggen: voor zover stil houden in deze tijd van Facebook en YouTube mogelijk is.